Nurhan AYDIN

I. Dünya Savaşı sonucu imzalanan Mondros Mütarekesi Osmanlı siyasi yaşamı açısından yeni bir döneminde başlangıcı olmuştur. Bu süreç içerisinde on bir tane hükümet kurulmuştur. Mütarekeden sonra kurulan Osmanlı Hükümetleri’nin gündemini en çok meşgul eden olay, savaş döneminde Ermeni isyanlarına ve saldırılarına karşı alınan önlemler ve bu olayda görev yapmış olan kişilerin cezalandırılması idi. Ermeniler bu dönem içinde kendilerine mezalim yapıldığı iddiasını dile getirerek Osmanlı Devleti’nde çeşitli taleplerde bulunmuşlardır. Bu durum ise İtilaf Devletleri’nin işine geldiği için sürekli Osmanlı Hükümetlerine müdahale ederek Ermeni iddialarını desteklemiş ve Osmanlı Hükümetleri’ne ciddi baskılar uygulamışlardır. Bu bağlamda Osmanlı Hükümeti İtilaf Devletleri’nin baskısını azaltmak, Ermenilerin isteklerini bir bahane olarak kullanmalarına müsaade etmemek için, tehcirde görevlerini suiistimal ettikleri öne sürülen kişileri yargılama ve cezalandırma vb. çeşitli politikalar uygulamışlardır. Aslında tehcirin bu kadar gündeme gelmesinde en etkin unsurlardan birisi de bu meselenin bir iç politika malzemesi olarak kullanılması idi. Bu nedenle tehcir olayı, bir yandan politik bir malzeme unsuru, diğer yandan bir milleti mahkûm ve yok etme aracı olarak kullanılmıştır. Mütareke ortamı da bunun için en uygun bir zemin olmuştur. Dolayısıyla amaçlar her ne kadar (İtilaf Devletleri ve Ermenilerin) farklı da olsa aracın aynı olduğu görülmektedir. Ölüm kalım mücadelesinin verildiği bir dönemde iç politik çekişmenin unsuru olarak kullanılan Ermeni tehcir olayı İtilaf Devletleri’nin maksatlarına ulaşmasını kolaylaştırmıştır. Bu dönemde ülke idaresini elinde bulunduran Osmanlı Hükümet yetkilileri de Avrupa Devletleri’nin baskısı altında oldukları için vazifelerini yapamamışlardır. Son Osmanlı Parlamentosunda Misak-ı Milli’nin kabul edilmesi ile Ermeni politikasında ciddi bir algı değişikliğine gidilmiştir. Burada azınlık hakları ile ilgili olarak komşu ülkelerdeki Müslümanların da aynı haklardan faydalanması şartı ile kabul edileceği ilan edilmiştir. Bu yeni bir süreçti. İlk defa Avrupa’ya karşı, Ermenilere karşı bu kadar dik bir duruş sergileniyordu. Tabi ki bu sürecin arkasında Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğindeki Milli Direniş vardı.

Anahtar Kelimeler: Tehcir, Meclis, Osmanlı, Ermeni, Ceza, Dünya, Savaş