Caner ÇİÇEKDAĞI
Formel mantık alanında Venn şemalarıyla kıyasların geçerlilik denetlemelerinde bazı güçlükler doğmaktadır. Venn şemalarıyla güçlü geçerli kıyasların anlaşılması ve belirlenmesi gayet kolayken, zayıf geçerli olduğu durumlar ile geçersiz olduğu durumlar arasındaki fark hemen anlaşılmamaktadır. Kategorik bir kıyasın zayıf geçerli olarak kurulması, Aristoteles tarafından doğru kabul edilmesine rağmen Boole tarafından “varoluşsal hata” (existential fallacy) olarak adlandırılır. Çünkü “altık kipli” olarak da adlandırabileceğimiz bu tür kıyaslar iki tümelden tikel bir sonuç çıkararak, aslında varoluşsal yükü olmayan tümel önermelerden varoluşsal yükü olan tikel bir önerme çıkarmış ve varoluşsal bir varsayımda bulunmuştur. Elbette bu konu başka bir çalışmanın ilgi alanını oluşturacaktır, çünkü bu çalışmada daha baştan böylesine varoluşsal varsayımlı kıyasların geçerli olduğu kabul edilmiş ve Venn şemalarıyla denetlerken geçerliliğine ilişkin kuralların varlığı araştırılmıştır. Oldukça teknik sayılabilecek bu çalışma aracılığıyla alana ilgi duyan akademisyen ve eğitimcilere yol göstermek de amaçlanmıştır. Temel problem zayıf veya varoluşsal kipte olan kıyasların geçerliliğine ilişkin kapsayıcı kuralları bulmaktır ve bu tür kıyasların geçersiz olan kipleri de Venn şemaları yoluyla incelenmiştir. Özellikle dördüncü şekil varoluşsal kipte olan kıyaslar fazlasıyla sorunlar içermekte ve bu çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. İzlenen temel yöntem Venn şemalarıyla denetim ve sonuçlarını yorumlamak şeklindedir. Giriş sayılabilecek bazı bilgilerle mantığa uzak okuyucunun da konuyu ve problemi rahat bir şekilde anlamasını sağlamak amaçlanmıştır. Daha sonra problemin sergilenmesi için kategorik kıyasın dört şekline ait otuz iki varoluşsal kipi Venn şemaları ile analize tabi tutulmuştur. Sıkıntının asıl yaşandığı alan, bu tür zayıf geçerli kıyaslar ile geçersiz kıyasların birbirinden nasıl ayırt edileceği olduğundan, yapılan incelemede özellikle bu durumu çözebilecek kural önerileri açığa çıkarılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Venn şeması, zayıf geçerlilik, tikel sonuç, varoluşsal kip, dördüncü şekil, kıyas.
