Çiğdem ŞAHİN

Gök-Türk Devleti (Türk Devleti) hakkındaki tarihsel çalışmalar yoğunlaştıkça, bu model devleti farklı yönlerden inceleyen çalışmaların yapılması da mümkün hale gelmektedir. Bu devletin siyasal yapısı ve diğer siyasal varlıklarla ilişkileri her ne kadar çeşitli tarih araştırmalarında ele alınıyor olsa da, bu çalışmalar ışığında özellikle diplomatik yapısı ve işleyişi hakkında detaylı analizlerin yapılması ihtiyacı da bulunmaktadır. Bu makalede, Gök-Türk Devleti’nin ilk dönemini ve ikiye ayrılma sürecini (Doğu Gök-Türk Devleti ve Batı Gök-Türk Devleti) kapsayan 552-630 yılları arasındaki genel dış ilişkiler bürokrasisinin, diplomasi yapısının ve elçilik örnekleri üzerinden geçici elçilik işleyişinin önemli özelliklerinin, mevcut çalışmalar ışığında değerlendirilmesi ve ortaya konması amaçlanmaktadır. Öncelikle Gök-Türk devleti hakkında kısa bilgi verilmekte, dış ilişkiler ve diplomasi bürokrasisi hakkında tespitler ortaya konmakta, ardından tespit edilmiş dış ilişkileri genel olarak değerlendirilmektedir. Asıl olarak ise Çin devletleri ve Bizans başta olmak üzere, diplomatik ilişki kurduğu devletlerle geçici elçilik anlatımları üzerinden GökTürk Devleti tarafından nasıl bir diplomasi yürütüldüğü, elçilerin hangi diplomatik işlevleri yerine getirdiği, Gök-Türklerin diplomatik usulleri ve teknikleri ne kadar takip ettiği ve nasıl uyguladığı (elçi seçimi, elçi dokunulmazlığı, önde gelme-protokol uygulamaları, diplomatik dil) ortaya konmaktadır. Tüm bu değerlendirmeler ve mevcut bilgiler ışığında, Gök-Türklerin dış ilişkiler ve diplomasi kapsamında henüz detayları kesinleşmemiş olmakla birlikte, bir ölçüde bürokratik bir işleyiş düzeni oluşturdukları, ilişkide bulundukları devletlerin uygulamalarına karşılık bir diplomatik yapı sürdürdüklerini ve geçici elçilik usullerini karşılıklılık esasında uyguladıkları sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Gök-Türk Devleti, Bizans, Çin devletleri, dış ilişkiler, diplomasi, geçici elçi.