Kubilayhan ERMAN
Çin Halk Cumhuriyeti’nin dış politikası kuruluşundan itibaren tarihselkültürel, jeopolitik ve ideolojik koşullamalara bağlı olarak şekillenmekle birlikte Soğuk Savaş döneminin formatlarına uyumla bazı değişimlere de uğramıştır. Radikal dış politika dönüşümü ise 1980’lerde Deng Xioping liderliğinde benimsenen yeni ekonomik yaklaşımla eş zamanlı olarak belirmeye başlamış ve bu politik tutum Çin’in dünyaya açılmasına imkân sağlamıştır. Bu dönemden itibaren ÇHC ekonomik gelişme ve kalkınmaya odaklanırken, aynı zamanda “barış içinde kalkınma” yaklaşımı çerçevesinde komşular ve yakın çevre ile iyi ilişkiler kurmayı, bölgesel işbirliği ve diyalog zeminleri oluşturmayı amaçlamıştır. ÇHC bu tür bir yaklaşımla sağlanacak güvenlik ve istikrar ortamının ekonomik ve ticari ilişkilere muhtemel katkısını önemsemektedir. Bu bağlamda periferisindeki bir devlet olan Afganistan ile özel bir ilişkiler süreci deneyimlemektedir. Çin dış politikasının Afganistan meselelerine ilgisi dönemsel değişimler geçirmekle birlikte 1979 yılında başlayan Sovyet askerî müdahalesi bu ülkenin ÇHC dış politikasındaki önemini artırmıştır. Günümüzde Afganistan’daki güvenliksiz ve istikrarsız ortam ile bu durumun istenmeyen etkileri Pekin yönetiminin gündeminde öne çıkmaktadır. ÇHC neoklasik realist paradigmalar bağlamında Afganistan kaynaklı tehditleri önemsemekte ve bunları bölgesel ölçekte tesir edebilecek yarı-liberal yaklaşımlar kullanarak bertaraf etmeye çalışmaktadır. Bununla birlikte ÇHC ve Afganistan arasındaki ilişki biçimi salt komşuluk ilişkileri ile sınırlandırılamayacak bir derinlik arz etmektedir. Zira, Afganistan’ın 2001 yılından beri batılı aktörlere ev sahipliği işlevi Çin’i Soğuk Savaş’ın çevreleme olgusunun pekiştirdiği tehdit algılamalarına sürüklemektedir. Bu çalışmada; ÇHC dış politikasının tarihsel dönüşümü ve Afganistan ile ilişkileri incelenmiştir. Bu çerçevede dünyada son kırk yıldır çok boyutlu bir kriz alanı olan Afganistan’ın Çin açısından arz ettiği önem değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: ÇHC, dış politika, Afganistan, güvenlik, jeoekonomi
