Olcobay KARATAYEV

Kırgızların düğün yemeklerinde saygın misafirleri kabul etmede eskiden beri devam edegelen “Uça Tartuu” geleneği vardır. “Uça”, yılkının (at) sağrı kemiğinin yani kuyruk sokumu kemiğinin bulunduğu yerdir, hayvanın burası pişirilerek, saygın misafirlerin en büyüğüne veya şerefli bir misafire ikram edilir. Hayvanın burası çok lezzetli, yağlı ve yumuşaktır. “Uça” geleneği, Güney Sibirya’nın Türk Dili konuşan halklarında (Kumanlar, Tuvalar), Tunguzca konuşan Evenk ve Evenlerde “Nemat” adı altında yapıla gelmektedir. “Uça” geleneğinin, tarım ve hayvancılığa dayalı iktisadî, felsefî-dinî ve içtimaî yönden derin anlamları olmuştur. “Uça” geleneğinin içerik yönünden temeli, savaşta kazanılan ganimetin aynı boydan olan insanların arasında eşit paylaşımına dayanmaktadır. Çiftçilik tarzının bir dalı olan avcılık ve ona bağlı olarak ortaya çıkan gelenekler, örf-âdetler; ovada, dağ-orman bölgelerinde yaşayan halklarda, boylarda, özellikle de Kırgızlarda çiftçiliğe dayalı iktisadî, dinî ritüelsel yönden derin anlamları olmuştur. Kırgızlarda avcılıkla ilgili “Şıralga” geleneği vardır. Avdan eli dolu olarak dönen avcıya birisi “Şıralga” diye seslenirse, eski âdetlere göre avcı, elindeki avdan bir parçayı o kişiye vermek zorunda kalırdı. “Şıralga” geleneğinde bu durum, “Avın bereketli olsun, rast gele” dileğinin anlamını vermektedir. Bazı zamanlarda avdan eli dolu dönen avcıların evlerine eli boş gittikleri de olmuştur. Çünkü avcı, eve gelirken yolda karşılaştığı kimselere avladığı hayvandan verme mecburiyetinde kalmıştır. Sibirya halklarında (Evenkler, Evenler vb.) avcı, vurduğu iri hayvandan mesela geyikten, ilk karşılaştığı kişiye boy kadar et ve deri vermiştir. Bu gelenek, Moğolca konuşan halklarda da geniş olarak bilinmektedir ve Moğolcada “Şorlogo” diye adlandırılmaktadır. “Şorlogo”, Moğolca konuşan Buryatlarda “Bir kesimlik et” veya “Bir kesimlik eti paylaşma” anlamını bildirmektedir. “Uça” geleneğinin temel anlamı, sosyal eşitliği, zor hayat şartlarında yiyeceği eşit olarak paylaştırmayı, kendi aralarında yardımlaşmayı, özellikle güçsüzlere yardım etmeyi sağlamaktır. Hayatın zor şartlarında aniden karşılaşılan insanların birbirlerine yardım etmesi (yiyecek-içecek) elzem bir hal almıştır. Fazla olan yiyecek-içeceği paylaşmanın geleneksel kuralları, sosyo-ekonomik düzeni saklamayı, sosyal yönden yardımlaşmayı ve nikâh ilişkilerinin sağlam olmasını sağlamıştır. “Uça” geleneği, insanoğlunun hayat şartlarında maddî yönden zorluk ortaya çıktığı zaman yardım edici bir garanti unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Uça tartuu, Şıralga, Şorlogo, Kırgız, Moğol, Tunguz, Buryat