Gülsemin KOTANCI

Köroğlu Destanı Türk dünyası edebiyatları arasında tanınırlığı ve çeşitliliği ile diğer tüm metinlerden ayrılır. Zira maddi ve manevi anlamda böylesine geniş bir coğrafyaya hitap etmek hem kadim Türk milletinin tüm sosyo-kültürel kodlarını hem de Türk insanının sahip olduğu değer yargılarını ve onun kimlik inşasını sağlayan kendine özgü dünya algısını barındırmayı beraberinde getirir. Kahramanlar, içlerinden çıktıkları toplumlar açısından birer mikro kozmos rolü üstlendiklerinden onların anlamlandırılabilmesi makro kozmosun da anlamlandırılabilmesi demektir. Ancak yalnızca kahraman özelinde değil aynı zamanda yardımcılarının eylemleri üzerinden de değerlendirilmesi metnin anlamlandırılmasını kolaylaştıracaktır. Zira dönüşüm süreci yalnızca bireysel olarak kendi fiziksel ve bilişsel yeterlilikleri ile üstesinden gelinmesi zor bir süreç olduğundan kahramanın hazır bilginin sahibi olan çeşitli kaynaklara ihtiyaç duyması muhtemeldir. Bu noktada kolektif bilinçdışı anlatıya dahil ettiği çeşitli insan, hayvan ve/veya eşyalarla kahramanın kurulum sürecini destekler. Böylece kahraman önce ‘alp’a ardından elde ettiği bilgi ve yaşam pratikleri ile alp bilge’ye dönüşür. Bu nedenle kahramanın sıradan insandan kahramana dönüşüm sürecinde etkileri olan yüce birey ve doğaüstü yardımcıların tespiti metnin anlamlandırılması bakımından değerlidir. Bunu yaparken aynı metnin farklı sosyal ve kültürel dinamiklerden beslenen varyantlarına yönelmek ortaya çıkarılmak istenen sonucun sağlamlaştırılması anlamına gelmektedir. Bu nedenle çalışmanın konusu olarak Köroğlu’nun Azerbaycan varyantı seçilmiş ve söz konusu destan metninde yer alan kahramanlar, yüce birey-alp bilge tipi ile doğaüstü yardımcılar bakımından incelenmiştir.

Anahtar Sözcükler: Azerbaycan halk edebiyatı, destan, Köroğlu, yüce birey, alp, bilge.