Hakan ALBAYRAK
Milliyetçilik konusunda değerlendirmeler ve incelemeler sonucu çeşitli kuramlar ortaya çıkmıştır. Araştırmalarda bu kuramlardan “ilkçi kuram”, “modernist kuram” ve “etno-sembolcü kuram” öne çıkmıştır. İlkçi kuram milletlerin aynı soydan geldiğini, ortak din, dil, kültür ve tarihi paylaştığını ileri sürmektedir. Bu kuramda “doğalcı”, “biyolojik” ve “kültürel” bakış açıları yer almaktadır. Modernist kurama göre milliyetçilik, dönemin toplumsal bir gerekliliğidir. Milliyetçilik bu kuramda, sosyal, siyasal ve ekonomik gelişimlere ve değişimlere etki eden modernleşme süreci ile birlikte değerlendirilir. Etno-sembolcü kuramda ise milliyetçilik, milletlerin etnik köken ve kültür özellikleri vurgulanır.
Türk sözlü ve yazılı kültür ürünlerinde millȋ simgelere sıklıkla rastlanılmaktadır. Özellikle Türk Halk Edebiyatı ürünü Âşık Edebiyatı’nda Türk milliyetçiliğini yansıtan simgeler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu simgeler, taşıdıkları derin anlamlarla Türklerin bilinçaltına seslenmektedir. Her bir simgenin kendine özgü anlamsal millȋ değeri vardır.
Ozantürk’ün “Turnalar” destanı Türk Dünyasının kültür birliğini öne çıkaran bir destandır. Birbiriyle ilişkili üç ayrı metinden oluşan Turnalar destanında Türk Dünyasını oluşturan Türk toplulukları anlatılmaktadır. Bu metinlerden ilkinde Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Özbekistan, Türkiye ve Türkmenistan Türklerinden söz edilmektedir. İkinci metinde Irak, İran, Doğu Türkistan, Kırım, Tataristan, Başkurdistan, Yakutistan / Saha Eli, Çuvaşistan, Altay Cumhuriyeti, Tuva Cumhuriyeti, Hakas Cumhuriyeti gibi ülkelerin de içinde bulunduğu geniş bir coğrafyada yaşayan Türk boyları dile getirilmektedir. Üçüncü metinde Yunanistan / Batı Trakya, Bulgaristan, Romanya, Moldova / Gagavuzeli, Sırbistan, Karadağ, Bosna-Hersek, Kosova, Arnavutluk, Hırvatistan, Makedonya, Macaristan gibi ülkelerde yaşayan ve “var olma mücadelesi” veren Türklerden, Avrupa’daki Türk varlığından söz edilmektedir.
“Turnalar” destanı Ozantürk mahlasıyla âşık tarzı şiirler de yazan Bayram Durbilmez’in bir eseridir. Durbilmez, âşık edebiyatı, tekke-tasavvuf edebiyatı ve Türk Dünyası halk bilimi alanlarında çalışmalarıyla tanınan bir bilgindir. Bu bilgin, Türk milliyetçiliğini savunan çeşitli sivil toplum kuruluşlarında, vakıf ve derneklerde yönetim kurulu üyesi, yönetim kurulu başkanı ve genel merkez delegesi gibi görevler yapmış Türkçü, milliyetçi bir fikir insanı olarak da tanınmaktadır. Şiirlerinde genellikle Ozantürk mahlasını kullanması, Durbilmez’in sanat dünyasında da milliyetçi bir tavır sahibi olduğunu gösterir.
Bu makalede, Ozantürk / Bayram Durbilmez’in, Türk Dünyası konulu “Turnalar” destanında farklı coğrafi bölgelerde varlığını sürdüren Türk devletleri ve topluluklarına ait birçok millȋ simge yer almaktadır. Söz konusu millȋ simgeler; milliyetçi kuramlar çerçevesinde bir kısmının doğal milletler olduğunu kabul eden ilkçi, bir kısmının modernleşmenin etkisiyle ortaya çıkan modernist ve bir kısmının da etnik kültürel değerleri benimseyen etno-sembolcü yaklaşım içerisinde değerlendirilmektedir. Ayrıca bu üç yaklaşım içerisinde de değerlendirilen simgeler de bulunmaktadır. Destandaki milliyetçi bakış açısını belirlerken, şairin Türk Dünyası konulu akademik çalışmalarına da değinilmesi sonucu milliyetçiliğin bilimsel temelleri de gösterilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Milliyetçilik, milliyetçilik kuramları, Türk Dünyası, Ozantürk, Turnalar, destan, Âşık Edebiyatı.
