Yusuf ALBAYRAK
Şanlıurfa ili sınırları içerisinde yer alan Soğmatar, Tektek Dağları’nda önemli su kaynaklarının bulunduğu bir alanda yer almaktadır. Roma Dönemi’nde bir kült merkezi olarak bilinen Soğmatar, Erken Tunç Çağı ve Roma Dönemi’nde bir nekropol alanı olarak kullanılmıştır. Soğmatar’da nekropol alanı şehre girişte soldaki kayalık alçak tepenin güneye bakan eteklerindedir. Kazı çalışmalarımız sonucunda nekropolde 77 tane kaya mezarı ortaya çıkarılmıştır. Nekropol’deki bu 77 mezar, Erken Tunç Çağı’nda açılmış olan ve bir kısmı Roma Dönemi’nde değişikliğe uğratılarak kullanılmaya devam edilen kaya oyuğu oda mezarlardır. Soğmatar nekropolündeki mezarların tümü ana kayaya oyularak yapılmıştır. Kaya mezarları araziye birbirlerine olabildiğince yakın olacak şekilde, belli bir plan oluşturmaksızın gelişigüzel yerleştirilmiştir. Erken Tunç Cağı’nda yapılan mezarların tümü kuyu girişli ve tek odalıdır. Erken Tunç Çağı mezar mimarisi özelliğini koruyan mezarların çoğu sade şekilde yapılmışken 5 mezar oldukça dikkat çekicidir. Bu 5 mezarda giriş kapısının sağ ve solunda sekiler, karşı duvarda ise sunaklar yer almaktadır. Sunaklar, giriş kapısının tam karşısındaki duvara, duvarın tam ortasına, ana kaya işlenerek yapılmıştır. Roma döneminde bu kaya mezarları değiştirilmiştir. Bu değiştirilme sırasında kuyu şeklinde olan giriş kısmı, güneye doğru genişletilerek, merdivenli üzeri acık koridor olan dromos eklenmiş, mezar odasına girişi sağlayan kapı genişletilmiş, mezar odasının giriş karşısı ve yan duvarlarına ölülerin yatırıldığı arcasolium olarak adlandırılan duvar hücreleri eklenmiştir. Erken Tunç Çağı mezarları Roma döneminde değiştirilirken bazı mezarların bu değiştirme sırasında yarım bırakıldığını görmekteyiz. Bu mezarlarda hem Erken Tunç Çağı özellikleri hem de Roma Çağı özellikleri bir arada görülmektedir. Kuyu tarzı girişli kaya mezarlarına Anadolu ve Anadolu dışında pek az rastlanılmaktadır. Sayı fazlalığını dikkate alırsak, Soğmatar Erken Tunç Çağı kuyu tarzı girişli mezarların sayıca en fazla olduğu bir nekropole sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Soğmatar, Erken Tunç Çağı, Roma Dönemi, Nekropol, Kaya Mezarı
