Kerem TAŞCI
Allah zatını Kur’an-ı Kerim’de birçok farklı sıfatla nitelemektedir. Allah’ın insanlar tarafından algılanabilmesi de bu sıfatlar vasıtasıyla mümkün olmaktadır. Allah’ın sıfatları konusu, İslâm’ın ilk dönemlerinden itibaren tartışılmaya başlanmış meselelerden birisidir. Kader, irade, Kur’an’ın yaratılmışlığı, antropomorfist ilah tasavvuru gibi birçok farklı konuyla irtibatlı olan sıfatlar konusu temelde, manevî sıfat olarak adlandırılan bir takım sıfatların, Allah’ın zatı haricinde herhangi bir mevcudiyetlerinin bulunup bulunmadığı etrafında tartışılmaktadır. Bu tartışma daha çok, İslâm kelâmının ilk temsilcisi olan Mu’tezile ile Ehl-i Sünnet mezhepleri arasında cereyan etmektedir. Mu’tezile’nin teşekkülünden itibaren sahip olduğu temel sıfat görüşü, sıfatların Allah’ın zatında mündemiç olduğu görüşüdür. Mu’tezile’nin sıfatların tamamen zat ile aynileştirildiği söz konusu sıfat görüşü, mezhebin müteahhir temsilcilerinin önde gelenlerinden biri olan Ebû Hâşim el-Cübbâî tarafından kusurlu kabul edilmiştir. Bu sebeple kendisi ahvâl teorisi adında yeni bir teori ortaya atmıştır. Hem Mu’tezile’nin temel sıfat görüşü hem de ahvâl teorisi, Ehl-i Sünnet tarafından kıyasıya eleştirilmiştir. Ahvâl teorisini geniş çaplı bir şekilde eleştirenlerden biri de Ebu’l-Muîn en-Nesefî’dir. Ebu’l-Muîn en-Nesefî, Ehl-i Sünnet itikâdî mezheplerinden biri olan Mâtürîdîliğin en önde gelen âlimlerinden biridir. Hatta onun, Mâtürîdîliğin kurucusu olan Ebû Mansur el-Mâtürîdî’nin görüşlerini sistematik bir şekle sokarak anlaşılır kılması ve savunması dolayısıyla mezhebin teşekkülünü sağlayan kişi olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Nesefî ahvâl teorisini en kapsamlı şekilde muhalled eseri Tebsıratü’l-Edille’de ele almaktadır. Bu sebeple bu eser esas alınmak suretiyle onun, ahvâl teorisini hangi argümanlarla ve ne şekilde eleştirdiği ele alınacak ve bu eleştiriler akli ve ilmi açıdan değerlendirilecektir.
Anahtar kelimeler: Allah’ın sıfatları, Mu’tezile, Ehl-i Sünnet, Ahval Teorisi, Ebu’l-Muîn en-Nesefî, Ebû Hâşim el-Cübbâî.
