Yeliz AKAR

Türk toplumunun sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik düzeyde yaşadığı bunalımlı ve buhranlı dönemleri, romanlarında realist bir tavırla ele alan Peyami Safa, Cumhuriyet dönemi yazarları arasında yer alır. Romanlarında bilhassa, 1923’ten sonra toplumsal yapıda meydana gelen değişimleri ve dönüşümleri bütünüyle idrak edememiş dönem insanını; çatışmaları, çelişkileri ve ikilemleri üzerinden yansıtır. Mahşer, Peyami Safa’nın bu boyutta yazdığı eserlerinden biridir.

Peyami Safa; Mahşer romanında kimliksizleşme, yabancılaşma ve yozlaşmanın yol açtığı bozulmayı/yok oluşu, insanı ve toplumu merkeze alarak aktarır. Ahlaki, sosyal ve kültürel boyuttaki değerlere; çağın nesneleşen/metalaşan yapısı nedeniyle yüz çeviren insan/toplum, Mahşer’in izleksel bakımdan temel çerçevesini oluşturur. Kimi zaman eleştirel kimi zaman ironik bir perspektiften dönemin hâkim ruhu/ağırlıklı değeri üzerine dikkatimizi çeken Peyami Safa; savaşı fırsata çeviren harp zenginlerini, konformist bakış açısını, şahsi fayda ve yarara dayalı zihniyeti, Mahşer’de tüm boyutlarıyla ele alır. Böylesine tereddileşmiş bir zihniyetin karşısına erdem, hayâ, haysiyet ve milli kimlik gibi değerlerin bir toplamı olarak sunulan başkişi Nihat’ı çıkararak idealize ettiği insana gönderme yapar. Yazarın sözcüsü olarak konuşan Nihat, mevcut düzeni eleştirerek değerler dünyasında yaşanan mahşere, sembolik boyutta gönderme yapar. Salt maddesel kazanca dayalı bir yaşama biçimi kuran insanların, toplumsal yapıyı ne denli içten çürüttüklerine tanıklık eden Nihat, yaşadığı zamana intibak edemeyen neslinin bunalımını kendi şahsında aktarır.

Bu çalışmada, Mahşer romanı referans alınarak manevi değerleri tahrip eden ve maddecilik gerçeğini sapkın bir şekilde ön plana çıkaran bakış açısının insan ve toplum üzerindeki etkileri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Roman, Peyami Safa, Mahşer, değer, aşınma