Mariam KOBERIDZE
Kartli ağzı, Kakheti'den Imereti'ye kadar geniş bir bölgeyi kapsar. Söz konusu ağız kalıp halde değil, yöreye göre konuşma özellikleri gösterir. Kartli ağzında bulunan özellikler, Kartli Bölgesi’nin hemen hemen tüm yerleşim yerlerinde belirgindir. Kartli (Merkez Kartli) ağzı diğer ilçeleriyle birlikte Kareli, Gori, Kaspi ve Mtskheta ilçelerinde de gözlemlenir. Bu ağız Şida Kartli denen (Hashuri, Kareli, Gori, Kaspi) bölge dışında olan, Kartli’nin diğer bölgelerinde de konuşulmaktadır. Hashuri lehçesi, Batı Kartli bölgesinde konuşulan ağıza aittir. Mtskheta ilçesi ise Şida Kartli mıntıkası dışındadır.
Kartli bölgesi ağız özellikleri yukarıda adı geçen bölgede konuşulmaktadır, Bölgenin kasaba ve köylerde başka lehçelere ait özelliklere de rast gelinmektedir. Bu durum dilin iç potansiyelinin, nüfus göçünün ve diğer ağızlarla karşılıklı temastan kaynaklanmaktadır. Ateni ve Tsedisi Vadilerinde nadir bir tarzda, ancak Mtiuluri ağzının bazı özelliklerine de rast gelinmektedir. Kartli ve Acara ağızlarının dil kodları, Gori ilçesi Tsitelubani sakinlerinin konuşmasında yer alan yalın hal ile zaman açıklamalarında belli olmaktadır.
Küçük Liakhvi vadisi köylerindeki konuşmalarda iki nesneli ve üç nesneli fiillere, çift bileşik ile eklere rast gelinmektedir. Neredeyse Şida Kartli'nin tüm vadilerinde oturan nüfusun konuşmasında, a, e i, o, u ünlülerin uzatılarak kullanılmasına rast gelinmektedir. Şida kartli konuşmasındaki fonetik değişikliklerin bir sonucu olarak Gürcü edebi dilinin fiil önekleri aşağıdaki biçimde ortaya çıkabilir: a®e, ga®ge, gada®gade, da®de, ça®çe, tsa®tse, şe® şi, mi®me, mo®me, mo®ma. Sözlü öneklerde, çoğunlukla a, e, o gibi üç ünlü değişir. Gürcü edebi dili ve Gürcü dilinin diğer ağızlarındaki gibi, Şida Kartli ağzının vurgulu ünlüleri (-a ve -i) isimler ve konuşmanın diğer söz bölükleriyle birlikte kullanılır. Bu tür durumlar, empatik kelime dağarcığının uygulanması ile belirli bir bağlamda kullanılmasının gerekli olduğunu gösterir.
Empatik ünlülerin -a ve -i aracılığı, zaman zarfı için bir özellik ile vurgulanır. -T (თ) sesleri ile sonuçlanan zaman zarfında bu sesler genellikle kolaylıkla tekrarlanır ve belirli (tsinata-tsinati, dilita-diliti) durumlarda, bunların kullanımı analoji ve birleşme eğilimi ile açıklanmalıdır. Şida Kartli bölgesinin etnik olarak çeşitliliğin arz etmesine rağmen, diğer dillerle temasların neden olduğu dilsel değişiklikler tespit edilmemiştir. Kartli lehçesinin karakteristik özellikleri, Didi ve Patara Liakhvi Vadilerinde muhafaza edilen ses özellikleri konuşmalarda daha çok korunmuştur. 2008 savaşından sonra Kartli'nin çeşitli yerlerine göç süreci bu vadilerden başlamış olsa da, gelecekte konuşmalarına da yansıyacaktır.
Anahtar kelimeler: Gürcü dili, Kartli ağzı, Şida Kartli ağzı, konuşma özellikleri, ses bilgisi, şekil bilgisi, sözdizimi, kelime bilgisi
