Fatih ŞAYHAN
Hazar kağanlığının kalıntısı oldukları düşünülen ve M.S. IX. yüzyılda Museviliğin Karaizm mezhebini kabul etmiş olan Karay Türkleri, bugün başta Kırım, Litvanya ve Polonya olmak üzere Mısır, İsrail, Amerika, İsviçre, Fransa, İngiltere, Belçika, Kuzey Afrika, İspanya, İran, Ermenistan, Kafkasya, Güney Rusya ve İstanbul’da dağınık topluluklar halinde yaşamaktadır. UNESCO’nun, siyasi, coğrafi, dini, ekonomik ve sosyolojik sebeplerden dolayı nüfusları azalan, dilleri ve kültürlerini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalan Karay Türklerinin dilini “Tehlike Altındaki Diller” listesine almasından sonra bilim âlemi Karay Türkleriyle ilgilenmeye başlamış ve kültür bilimciler ve dilbilimciler tarafından Karay Türklerini konu alan çalışmalar yapılmıştır. Karay Türkleri, inanç gereği yazılı metinlerini Arami ve İbrani harfleriyle yazmıştır. Söz konusu metinler, içlerinde yaşam karşısındaki duruşlarını da sergiledikleri yakarı metinlerinin yanı sıra kültürün aktarıcısı olan şiirsel ve yazınsal anlatıları da içlerinde barındıran “mecuma” adını verdikleri mecmualardır. Karay Türkleri, dini anlamda Karaizm mezhebi öğretileri gereğince yalnızca yazılı Tevrat’ı esas almışlar ve Talmut’u ve Haham hukukunu kabul etmemişlerdir. Bu bakımdan Tevrat’ın öğretilerinden hareketle kendilerine inanç boyutlu bir varlık alanı kurmuşlardır. Bu bağlamda Karay Türklerinin yakarı metinlerinin başında “Yalvarmalık”, ““Karay Duaları” ve İbrani harfleriyle yazılmış olan “Çakun Lahaş” gelmektedir. Çakun Lahaş adlı yakarı metni, çeviri yazı esasına dayanarak tarafımızdan İbrani harflerinden Latin harflerine aktarılmıştır. Söz konusu metinlerde “Kudüs”, “kutsal mabed” göndermeleriyle birlikte “beyt mikdaş”, “aziz mikdaş”, “Sion” ve “Jerusalayim/Yeruşalaim” olarak geçmektedir. Bu çalışmada, Karay Türklerine ait Çakun Lahaş ve Yalvarmalık metinlerinden hareket ile Kudüs’ün Karay Türkleri için tarihsel önemi ve inanç boyutundaki yeri vurgulanacak ve Kudüs’ün dinler tarihi üzerindeki değerler dizgesi itibariyle anlamsal göndermeleri semiyotik bağlamda incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Karay Türkleri, Dinler Tarihi, Karaizm Mezhebi, Yakarı Metinleri, Kudüs.
