Katira BALABEKOVA
Camila ОTARBEKOVA
Makale Kazak folklorunun en mükemmel örnekleri olarak bilinen ulusal masalların dil birimlerinin sözcüksel ve anlamsal arka planınında halkın yüzlerce yıllık dünya görüşüne ilişkin bilişsel bilgiler içerdiğini ve dil birimlerinin kavramsal analizi ile ulusal dünya görüşünün birliği ve genel manevi kavramların belirlenebileceğini ifade etmektedir. Folklor metinleri Kazak halkının özbilinç doğasını tanımak ve halk kültürünün temellerini belirlemekte çok önemli rol üstlenmektedir. Çünkü bu olgular halkın asıl “hafızası” ve yüksek kültürünün bir göstergesi konumundadır. Halkın özbilincini daha iyi anlamayı, ruha nüfuz etmeyi ve ulusun dünya imajını bu ulusun gözleriyle görmeyi sağlayan kavramlardan biri de “han” kavramıdır. Han kavramının sıklıkla kullanımı, eski dönemin sosyal yapısının, ülkeyi yönetme sisteminin bir yansıması olarak karşılanmaktadır. Bundan yola çıkarak masallarda geçen “han” ve onun tüm niteliklerinden güçlü ve zayıf yanları, olumlu ve olumsuz alışkanlıkları, zeka ve insanlık tutumları, gelenek ve görenekleri izlemesi, vs. özellikleri ile değerli bilgileri sağlayan etnokültürel bilgi merkezi kavramsal çerçevenin oluşumunun temeli olacaktır. Masalların dilsel-istatistiksel analizi sonucunda Kazak masallarında “han” sözcüğünün çok yaygın şekilde işlek olduğu ve “patşa, padşa(padişah)” sözcüğünün nadir bir şekilde kullanıldığı ve aynı zamanda nüvel dediğimiz kısa öyküler grubunda ele alınan Türk halklarının ortak masallarında rastlandığı tespit edilmiştir.
Türkiye Türkleri ve Özbek halk masallarında “patşa, padşa” sözcüğü ülkenin hükümdarı şeklinde aktif olarak kullanılmaktadır. Her iki sözcüğün kullanım özelliklerine göre Türk dilinin Oğuz grubunda “padşa, padşah” sözcüğü çok işlek olduğu ve Kıpçak grubunda ise “han” sözcüğünün yaygın olarak kullanıldığını görülmektedir. Bu nedenle, halk masalların sözlüksel katmanı, aynı ulusun eski, orijinal kelime dağarcığını tanımanın ve böylece dilbilimsel doğaysını algılamanın bir aracı olabilmektedir.
Anahtar Sözcükler: han kavramı, dilbilim istatistiği, folklor, halk masalları, etnokültürel, sözcüksel katman, özbilinç
