Mustafa Cebrail SADAKAOĞLU
Birmingham Kültürel Çalışmalar Okulu'nun kurucularından Raymond Williams (1921 – 1988) sadece Britanya'da değil pek çok farklı ülkede etkili bir düşünür ve toplumsal eleştirmen olarak tanınmaktadır. Williams’a ait kapsamlı çalışmalar; sosyal karşıtlıklar, çevrebilim ve iletişim konuları başlığı altında odaklanmaktadır. Bu çalışma; Williams’ın “Advertising: The Magic System in Problems in Materialism and Culture” adlı çalışmasında dikkat çekici bir araç olarak tanımladığı reklam olgusu üzerine yazdığı kısa pasajdan beslenmektedir. Kaleme aldığı pasajda reklam olgusunu kapitalist toplumların resmi sanatı olarak kavrayan yazarın bakış açısını; yirminci yüzyılın politik, ekonomik ve kültürel koşullarını dikkate alarak SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği)[1] deneyimi üzerinden tartışmayı amaçlamaktadır. Buna göre; kapitalist toplum ve ekonomik örgütlenmelere özgü bir tür tamamlayıcı olarak kavranan reklam olgusu; tarihsel determinist bakış açısına göre kapitalist olmayan ekonomik örgütlenme ve toplumlarda yaşaması mümkün değildir. Bu yaklaşım, reklam olgusunun başka amaç ve biçimlerde olsa da kapitalist olmayan toplum ve ekonomik örgütlenmelerdeki olası varlığını tartışmaya açık ve incelenmesi gereken bir mesele haline getirmektedir. Bu meseleye odaklanan çalışma; literatür taraması ve somut verilerden faydalanarak alana katkı koymaya yönelik akademik bir çaba olarak görülebilir. Çalışmada reklam olgusu kuramsal düzeyde ele alındığı kadar seçili örnekler üzerinden vakıa analizi yoluyla somutlaştırılmaya çalışılmaktadır. Böylece reklam, kamusal tanıtım ya da propaganda olguları; yirminci yüzyılın önemli bir kısmında siyasal varlık gösteren ve bu varlığını kapitalist üretim ve dağıtım ağı dışında kalacak şekilde inşa ve tarif eden SSCB deneyimi üzerinden tartışılmaktadır. Yaklaşık bir asır süren bir deneyimi sınırlamak ve bu sayede daha fazla derinleşebilmek maksadıyla SSCB’nin 1917 – 1925 yılları arasını kapsayan ve çalışmada erken dönem kamusal tanıtım çalışmaları olarak tarif edilen toplam üç üretim alanı; “sinema temsili, bilgilendirme afişleri ve propaganda maksadıyla kullanılan seramik objeler” incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sovyetler, propaganda, reklam, tanıtım, kamusal tanıtım.
