Mustafa KALKAN
Yabancı kültür kuşakları, içine dâhil ettikleri Moğolları yüz yıllık bir zaman dilimi içinde sosyolojik olarak adeta haritadan silmiştir. Dinlerini değiştirmiş, yaşam biçimlerinden koparmış, giyim kuşamlarını unutturmuş, yasaya-Cengiz yasasına uymayan mutedil Müslümanlar haline dönüşen bir toplum meydana getirmiştir. Çin’de Manileşen-Budistleşen Moğol, İran’da derviş olmuş, Orta Asya’da Hristiyanlaşmış, Fin-Ogur-Slav-Kıpçak coğrafyasında ise yok olmuştur. Yaşam seyri içinde, ticareti öğrenmiş, şehir yaşamını benimsemiş, yerel idarelerde yönetimi paylaşmanın başarı getirdiğini anlamış, dini hoşgörü ile milletleri huzur içinde bir arada yaşatmıştır. İstila ettikleri yerleşik halklardan ticareti öğrenerek, aldıkları kelle vergileriyle, İpek Yolu, Baharat Yolu, Kuzey Yolu üzerindeki kervanların geçiş vergisiyle ve Karadeniz üzerinden gelen gemilerin ödedikleri bedellerle zenginleşmişlerdir. Ele geçirdikleri ülkelerde çift dilde sikke kestirmiş, ayni bedel üzerinden alınan vergileri değerli metaller üzerinden nakdi bedele dönüştürmüşlerdir. İlk dönemlerde ticari canlılık zayıf, ustaları iyi olmadıkları için kötü özelliklere sahip sikkeler kestirilmiş, daha sonra ekonomi canlanmış, dinar, dirhem ve felsler büyük devletlerle rekabete girebilecek kadar düzenli, yüksek ayarlı ve şahane kompozisyonlarla kesilmeye başlanmıştır.
Araştırmamız, askeri yetenekleri ile dünyaya meydan okuyan bir kavmin, nasıl yaşam biçimini değiştirdiğini, tarihi seyir içinde şehirlileştiğini sergileme amacındadır. Konargöçer yaşamın şehir hayatı karşısında dize geldiğini, ticaretin ve paranın zamanla Moğolları köklerinden kopardıklarını ortaya koymaktadır. Bu süreç içinde sikkelerinde Uygur yazısını kullanan Moğolların, daha sonra Arapça, Farsça, Slavca, Ermeni, Gürcü ve Türk lehçelerini sikkelerinin üzerlerinde yazı olarak tercih ettikleri görülmüştür. Çalışmada Büyük Moğollar (Cengizîler) ve Çağataylara ait 22 sikke incelenerek, İlhanlı ve Altınorda sikkeleriyle teknik-tipolojik karşılaştırmaları yapılacaktır. Ekonominin toplum hayatı üzerindeki izleri ve sosyo-kültürel değişim, sikkeler üzerinden ele alınmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Moğollar, Çağataylar, İlhanlar, Altınorda, sikke.
