Vesile ŞEMŞEK

Türk İslam tarihinde önemli yere sahip Azerbaycan, siyasi ve kültürel anlamda özellikle, Orta Çağdan itibaren, daima dikkat merkezinde olmuştur. Coğrafi konum itibari ile, kuzeyden Derbent, güneyde Zencan, doğuda Hazar denizi, Batı’da Kafkas dağlarına kadar olan topraklar ile kuşatılan bölge, bu bağlamda tarihi ipek yolu üzerinde yerleşmesi ile tarihi süreç boyunca,siyasi ve kültürel anlamda büyük önem arz etmiştir. Arap fütuhatı ile birlikte, Azerbaycan, uzun süren Arap hakimiyeti sürecine girdi. Yakın ve Orta Doğunun diğer ülkelerinde olduğu gibi, Azerbaycan’da da, din, dil, edebiyat, tarih alanlarında bir takım gelişmeler sağlandı.

Yerel kaynaklarlar da ise, Arapların bölgeye gelmesiyle birlikte, ülkenin ilmi ve medeni hayatında, genel olarak uygulanan‘’Araplaştırma’’ politikası sürecinde, dini- etnik ve kültürel yapının bozulduğu ve gelişmelerin durduğunu hatta bölgede meydana gelen savaşlar birlikte, sosyal ve ekonomik anlamda bir takım gerilemelerin yaşandığı ifade edilmektedir. Oysaki,İslam dinin gelişiyle birlikte,fetih olunan bütün bölgelerde, İslam Medeniyeti yaygınlaşarak dünya tarihinin dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, İslam Medeniyeti, Orta çağ medeniyet tarihinin temelini teşkil etmektedir.

Bu çalışmanın nihai hedefi,  genel olarak,  dönemin temel dinamiklerini oluşturan başlıca olay ve olguları merkeze alan bir yaklaşım sergileyerek bunları, sebep-sonuç ilişkileri bağlamında açıklanmaktır.  Böylece, Araplar döneminde meydana gelen siyasi kültürel yaklaşımların arka planını aydınlatarak olayların gerçek analizini yapmaktır.  Bu bağlamda, Arapların fütuhatı ile Azerbaycan’da meydana gelen siyasi gelişmelerin yanı sıra, sosyal ve kültürel hayatı hakkında yerel kaynaklarda geçen bilgileri ortaya çıkarmak ve bunu Türk İslam Medeniyet Tarihi açısından değerlendirerek okuyuculara sunmaktır.

Anahtar kelimeler: dini-kültürel hayat, sanat, Azerbaycan, tarih,  Araplar dönemi, edebiyat.