Bahattin ÇELIK

Orhan AYAZ

Erken Holosen dönemin başlarında Yukarı Mezopotamya bölgesinde avcı toplayıcı gruplar arkalarında daha önce benzerine rastlanmayan kalıcı yerleşim birimleri içinde karmaşık yapılar, anıtsal taş sütunlar, çeşitli heykeller ve onlara eşlik eden zengin bir sembolizmle öne çıkan Neolitik kültür alanları bıraktılar. Daha çok Göbekli Tepe Neolitik Dönem sitesiyle tanınan Göbekli Tepe kültür bölgesinde “Taş Tepeler” projesi kapsamında yeni Neolitik tepeler kazılmaya başlandı. İnsanlık tarihine dair bazı temel kabulleri ters yüz eden bu erken Neolitik medeniyetin kimler tarafından, nasıl ve niçin yapıldığı en önemli tartışma alanları olarak yerini korumaktadır. Bu kültür bölgesine ait Neolitik sitelerde ilerleyen kazılar ve yapılan yüzey araştırmaları bu medeniyetin yükselişine imkân tanıyan sosyal ve ekonomik temeller hakkında ayrıntılı veriler sunmaktadır. Özellikle bu bölgede keşfedilen yaygın ve devasa Avlaklar/Tuzak Alanları bu medeniyetin üzerinde yükseldiği en önemli ekonomik temel olarak öne çıkmaktadır. Dahası geniş bir alanda gerçekleşen materyal değiş-tokuşuna ve zanaatkâr ağına işaret eden buluntular bir diğer sosyo-ekonomik faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma sosyo-ekonomik temelleri kabul etmekle birlikte bu medeniyetin yükselişinde temel tetikleyici güç olarak merkeze o dönem insanının psiko-kültürel yönüne vurgu yapan spekülatif “bilgiyi” koyacaktır. Sonuç olarak bilgiyi diğer sosyo-ekonomik koşullar karşısında özerk bir yere yerleştiren sosyolojik bakıştan hareketle Göbekli Tepe kültürünün nasıl yükselişe geçtiğinin makul bir yorumunu yapmaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler: Göbekli Tepe, tuzak alanları, avlak ekonomisi, Çanak-Çömleksiz Neolitik, bilgi sosyolojisi