Tevfik EVCİ

Tahrirler dışında Osmanlı İmparatorluğunda XIX. yüzyıla gelinceye kadar herhangi bir nüfus sayımına rastlanmamaktadır. II. Mahmud Devrinde (1808-1839) hem tasarlanan reformların gerçekleştirilmesi hem de ihtiyaç duyulan modern bir ordunun tesis edilmesi için mali kaynak yaratılması gerekiyordu. Bu sebeple de öncelikle ülkedeki mevcut gelir kaynaklarının “eksiksiz” bir biçimde belirlenmesi ve de aynı zamanda askere alınabilecek nüfusun tespiti gerekmekteydi. İmparatorlukta 1830 senesinde bu amaca yönelik yalnızca erkek nüfusu kapsayan sayıma başlanmıştı. Sayımda görevli kimselerce ülkede yaşayan Müslim, gayrimüslim erkek nüfus kayıt altına alınmıştı.

Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğunda yapılan tahrirler ve nüfus sayımları hakkında genel bilgiler verildikten sonra Teke Livasına bağlı Elmalı Kazası’nda 1831’de yapılan nüfus sayımının kayıt altına alındığı defter örneğinden nüfus defterlerinin Osmanlı tarihi yazımındaki önemi açıklanmaya çalışılmıştır. Zira bu sayımlarda kayıt altına alınan idari birimdeki mahalleler, köyler ve burada yaşayan nüfus, yaşları, meslekleri, varsa lakapları, fiziksel özürleri vb. hususlar belirtilerek yazılmıştır. Böylece defterler bir köyde, kazada vs. yaşayan -erkek- nüfusun sayısı, yaş ortalaması, yaygın olan meslekler, iş kollarının tespit edilmesini ve böylece Osmanlı İmparatorluğunun sosyo-ekonomik tarihinin yazılmasında çok kıymetli veriler sağlamaktadır. Gene köy, mahalle isimleri ve bu isimlerin zaman içerisindeki değişimi takip edilebilmektedir ki bu ise idari tarih bakımından değerli verilerdir. Çalışmamızda yine örnek defter üzerinden bu değişim gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Elmalı Kazası, Nüfus Defterleri, Osmanlı Tarihi, XIX. Yüzyıl