M. Ali SAĞLAM

Osmanlı düşün insanında çevresindeki dünyayı sorgulayan ve bu bağlamda iktisadi düşünüşü de içine alan perspektifi 19. yy’ın ilk yarısından itibaren bir yeni çerçeveye oturmaya başlamıştır. Düşünüş şekli önce yerelin izlerini (kanuni kadime dönme) daha belirgin içinde barındırır iken zaman içinde modern dünyanın kavram setlerinin etkisi altına girerek dönüşümün etki-tepki karşıtlığında aydınlanmacı bir hatta ilerlemiştir. Bu evrimde Tanzimat ve Tanzimat’a tepki olarak doğan milli iktisat okulunun gözardı edilemez katkıları olmuştur. Bu bağlamda iktisat ilmi içinde/dışında yazan fakat iktisadi hayata dair söz söyleyen çokça düşünür Osmanlı iktisadi düşüncenin evirilmesinde etkili olmuşlardır. Bu çalışmada terakki/kalkınma bağlamında düşün insanlarının iktisadi meselelere dair konuları ele alışlarındaki süreklilik/kopuşlar, ideolojik perspektifleri ile de ilişkilendirilerek kırsala bakışları etrafında açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Yöntem olarak Karl Polany’nin ekonomiye dair biçimselci özselci ikilemine dair tanımlaması içinde özselcilikten yana tavır alınarak ilerlenilmiştir. Bu bağlamda düşün insanlarının kırsal iktisadi ve toplumsal yapısına dair düşünceleri sorunsallaştırılmıştır. Sonuç itibariyle çalışmada Osmanlı düşün insanlarının kırsal iktisadi yaşamına dair tartışmalarında; kırsaldaki toplumsal eşitsizlikler, tarımda teknolojik gelişim, verimlilik, dış ticaretin tarım kesimindeki olumsuz etkileri, tarım mı sanayi ülkesi mi olacağı gibi temaları ağırlıklı olarak ele aldıkları gözlenmiştir. Bu kavram setleri ve tartışma temaları özellikle milli iktisat okulundan etkilenen düşünürler tarafından sıklıkla kullanılmıştır.  Bu bağlamda okulun önde gelen isimlerinden olan Namık Kemal, Ziya Gökalp, Ahmet Mithat Efendi, Akyiğitzade Musa ve Parvus Efendi’nin hem iktisada dair görüşleri hemde kırsala bakışları açığa çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Milli İktisat, Kırsal, Toplumsal Eşitsizlik, Terakki, Feodalizm, Borçlanma.